Tak zmieniano nazwy ulic w Toruniu: święty za komunistę

Aż do 1990 r. mieliśmy w Toruniu plac Armii Czerwonej. Nikt nie ma chyba wątpliwości, że wkraczając do Torunia 1 lutego 1945 r. "bratnia" armia nie przyniosła pełnej wolności. Ba, jej stacjonowanie w naszym mieście spowodowało znaczne straty w majątku komunalnym i wzrost przestępczości. Dawny plac ACz to dziś plac Teatralny.

Karol Świerczewski ps. "Walter", komunistyczny generał w PRL kreowany na bohatera narodowego, także był patronem jednego z reprezentacyjnych placów w Toruniu. Dziś to pl. św. Katarzyny.

Szosa Chełmińska to nazwa historyczna, w Polsce ludowej uznano jednak, że jej lepszym patronem będzie Julian Nowicki - przedwojenny działacz robotniczy, przypadkowo zastrzelony przez policjanta podczas ulicznej manifestacji bezrobotnych. Jako patrona ulicy usunięto go już dawno, aż do 2012 r. w centrum miasta znajdywała się upamiętniająca go tablica, pod którą co roku 1 maja demonstrowała lewica. Wreszcie radni postanowili przenieść ją na cmentarz komunalny.

Nieco enigmatyczna może wydać się dziś nazwa ulicy  Zjednoczenia. W PRL każdy wiedział, że chodzi o zjednoczenie Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej w 1948 r., w efekcie czego powstała PZPR. Dawna ul. Zjednoczenia w Toruniu to dziś ul. Legionów.

22 lipca to ważny dzień w propagandzie lat minionych. Tego dnia w 1944 r. w Lublinie podpisano manifest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, marionetkowego organu zależnego od ZSRR. Równo osiem lat później Sejm przyjął Konstytucję PRL. Patronem dawnej ul. 22 lipca w Toruniu jest dziś hetman wielki koronny Stanisław Żółkiewski.

Marian Buczek przed wojną najpierw należał do Polskiej Partii Socjalistycznej, potem do Komunistycznej Partii Polski. Był więźniem politycznym II RP, a zginął we wrześniu 1939 r. od niemieckich kul. Ulica nazwana jego imieniem po przemianach ustrojowych powróciła do wcześniejszego patrona. Jest nim św. Andrzej Bobola, jezuita i męczennik torturowany i zamordowany w 1657 r. przez Kozaków, jeden z katolickich patronów Polski.

Osobliwy jest przypadek ul. Danielewskiego. Obecnie jej patronem jest Ignacy Danielewski, związany z Toruniem pisarz i redaktor okresu zaborów, ceniony za krzewienie polskiego patriotyzmu. Wcześniej patronem tej ulicy był jego syn, Cyryl Danielewski. To dramaturg i aktor, pod koniec życia pracował jako urzędnik toruńskiego magistratu. Zmarł w 1923 r. Danielewskich na tablicy z nazwą ulicy podmieniono przy okazji dekomunizacji w 1991 r. Radni dogrzebali się wówczas do informacji, że pierwotnie patronem miał być właśnie Ignacy, a nie Cyryl.

Hanna Krystyna Szapiro, bardziej znana jako Hanka Sawicka, kierowała konspiracyjnym Związkiem Walki Młodych, organizacji o przekonaniach komunistycznych. Aresztowana w 1943 r. przez gestapo, zmarła na Pawiaku. Po przemianach ustrojowych władze nie czciły już tej postaci, jej ulica w Toruniu została przemianowana na Łąkową - to powrót do nazwy historycznej.

Ulicę w Toruniu miał też Paweł Finder, we wczesnych latach 40. pierwszy sekretarz Polskiej Partii Robotniczej. Po odzyskaniu wolności radni Torunia znaleźli dla niej bardziej odpowiedniego patrona. Został nim Jan Brejski, w zaborze pruskim redaktor polskojęzycznej "Gazety Toruńskiej" i poseł polskiego koła w Landtagu, a w II RP poseł na Sejm Ustawodawczy i wojewoda pomorski.

Janek Krasicki, przed wojną komunista, a potem piewca stalinizmu i żołnierz Gwardii Ludowej, był szeroko wykorzystywany w propagandzie PRL. Toruńscy radni na nowego patrona jego dawnej ulicy wybrali Michała Sczanieckiego. Nowy patron na przełomie XIX i XX w. był właścicielem majątku rycerskiego, mieszkał w Nawrze koło Chełmży. Kilka razy udało mu się pokonać niemieckich kontrkandydatów i dostać się do Reichstagu z okręgu toruńskiego. Jako poseł zabiegał o interesy Polaków.

Ulicy w Toruniu nie ma już komunista Marceli Nowotko, współzałożyciel Polskiej Partii Robotniczej i pierwszy sekretarz jej Komitetu Centralnego. Nowym patronem został zmarły w 1989 r. prof. Leon Jeśmanowicz, matematyk przed wojną pracujący na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, a po wojnie - na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Naukowiec zajmował się też poezją i rysunkiem, wydał m.in. "Karykatury Matematyków Toruńskich".

Alfred Lampe, przedwojenny działacz Komunistycznej Partii Polski i publicysta, także przestał być czczony po przemianach ustrojowych. W Toruniu jego ulicę przemianowano na Antoniego Antczaka. Antczak także zabiegał o sprawy robotnicze, wydawał przed wojną pismo "Głos Robotnika", nie sympatyzował jednak z komunistami, działał w chadeckim Stronnictwie Pracy. W 1948 został aresztowany przez UB i skazany na 15 lat pozbawienia wolności. Zmarł w więzieniu, po śmierci został zrehabilitowany.

W Warszawie przeciw dekomunizacji protestowali w zeszłym roku mieszkańcy ul. Związku Walki Młodych. W Toruniu tego problemu nie było - w 1991 r. zamieniono pl. Walki Młodych na pl. Armii Krajowej. Inna sprawa, że nikt przy nim nie mieszka.