Jak powstawał kampus UMK na Bielanach [ZDJĘCIA Z LAT 70.]

Powstanie miasteczka akademickiego to zasługa wielu pracowników UMK, ale decydującą rolę odegrały zabiegi rektora w latach 1965-1975 prof. Witolda Łukaszewicza. Jak widać na makiecie z 1967 r., pierwotne plany nieco różniły się od tego, co ostatecznie zrealizowano. Na Bielany trafić miały m.in. sztuki piękne czy fizyka i astronomia. Gmachy rozplanowano na dwóch osiach: mieszkaniowo-socjalnej (uliczka od klubu Od Nowa do Auli UMK) i dydaktyczno-naukowej (od rektoratu do poszczególnych wydziałów i biblioteki). W podobny sposób ukształtowano wcześniej m.in. campus amerykańskiego Uniwersytetu w Charlottesville - niewykluczone, że Karłowicz się nim inspirował. Co ciekawe, centralnym punktem forum między rektoratem a aulą miała być wielka aluminiowa kula o 4 m średnicy, w zamyśle twórców - symbol ciała astralnego wznoszący się nad zwierciadłem wody. Z kolei sekwencyjny układ wydłużonych laboratoriów jest charakterystyczny dla Illinois Institute of Technology w Chicago z lat 40. XX w.

W praktyce w latach 1967-1973 zrealizowano tylko pierwszy etap budowy. I tak wzniesiono jednak imponującą liczbę gmachów: rektorat, aulę, bibliotekę, stołówkę, domy studenckie, sale gimnastyczne, przychodnię lekarską, hotele asystenckie, basen i siedziby dwóch instytutów. Choć zmieniły się funkcje niektórych budynków, zachowano ład przestrzenny. Na zdjęciu budowa rektoratu.

Uroczystość otwarcia campusu, na której zjawił się m.in. ówczesny premier Piotr Jaroszewicz, zorganizowano 2 października 1973 r. na placu między aulą a rektoratem. Pierwszymi uczonymi, którzy przenieśli się na Bielany, byli chemicy i biolodzy, którzy potrzebowali nowych laboratoriów. Na zdjęciu budowa obu wydziałów. W pierwotnym planie za budynkami dydaktyczno-naukowymi miały mieścić się kluby studenckie i restauracja. Tej części projektu jednak nigdy nie zrealizowano.

Biblioteka Główna UMK przeniosła się do nowego gmachu z ul. Chopina. Pracowano tam w ponurych czasach: na zdjęciach z początku lat 50. przed budynkiem stoi popiersi Karola Marksa, a w holu wisi portret Józefa Stalina.

Wcześniej, tuż po wojnie, bibliotekarze urzędowali w siedzibie Towarzystwa Naukowego w Toruniu przy ul. Wysokiej. Z kolei magazyn biblioteki od 1962 r. do 1993 r. mieścił się przy ul. Przedzamcze, gdzie obecnie działa Hotel 1231. Bibliotekę na Bielanach otwarto w 1973 r. Niedawno podczas remontu robotnicy odnaleźli wmurowane w ściany gazety z tamtego okresu.

Na początku lat 70. wzniesiono również domy studenckie na Bielanach (na zdjęciu - budowa DS nr 9). Pierwszym ukończonym akademikiem była siódemka. Z kolei w oddanej do użytku w 1969 r. ósemce już po roku powstało studenckie Radio Bielany. Zapoczątkowało to trwającą aż do połowy lat 90. rywalizację z Radiem Centrum w DS nr 3, którą zakończyło dopiero utworzenie wspólnego Radia Sfera.

Na frontowej ścianie auli UMK emigracyjny artysta Stefan Knapp, znany i ceniony m.in. w Wielkiej Brytanii, USA i Australii, stworzył replikę Układu Słonecznego. Podobną zamówiło także planetarium w Olsztynie. Mówi się, że Knapp wykonał każdy element układu w dwóch-trzech egzemplarzach i zostawił uniwersytetowi zapasowe na wypadek stłuczenia.

Po otwarciu miasteczka przez długie lata nie wznoszono w nim nowych obiektów. Dopiero dekadę później ukończono budowę klubu Od Nowa - pierwszy koncert dała w 1983 r. Republika. W latach 90. na Bielanach powstały kolejne gmachy dla ekonomistów i prawników. Z kolei już w XXI w. wzniesiono nowy budynek dla biologii (na zdjęciu w trakcie budowy). Na tle surowej modernistycznej architektury z lat 70. mocno rzuca się w oczy charakterystyczna przeszklona kopuła. Ten dziwny gmach, odwrócony tyłem do głównej osi campusu, był pierwszą rysą na starannie zaplanowanej strukturze miasteczka. Zacytujmy fotografa i grafika Jacka Chmielewskiego, który swego czasu recenzował go w Gazecie: -Budynek przytłacza. Jest mieszaniną stylów. Na jego elewacji znajdziemy zarówno element jak najbardziej współczesny w postaci wycinka przeszklonej kuli, jak i także pilastry narożne w stylu jak najbardziej historyzującym (...). Nie wiemy, którędy iść do dawnej części BiNoZ. Schody prowadzą na piętro, a z okien widzimy dopiero, że łączniki między nowymi a starymi budynkami nie pokrywają się osiami. Krótko mówiąc, to największa porażka architekta, gdy korzystający z budynku musi pytać o drogę.

Znacznie lepiej prezentuje się wzniesione w latach 2010-2011 Collegium Humanisticum (na zdjęciu prace w maju 2010 r.). Ten ciekawy gmach, współprojektowany przez nieżyjącego już Stefana Kuryłowicza, służy historykom i neofilologom. W najbliższych latach uniwersytet planuje drugą część inwestycji. Docelowo w kolejnych modułach CH pomieszczą się wszyscy humaniści. Sztandarowa inwestycja ostatnich lat jest częścią szerszego trendu: uniwersytet sukcesywnie przenosi kolejnych naukowców z centrum na Bielany. W przyszłości na Starówce zostaną tylko Collegium Maius i Collegium Maximum.

Na wschodnim krańcu miasteczka akademickiego powstają z kolei nowe obiekty sportowe. W budynku zmieszczą się sala gimnastyczna z pełnowymiarowymi boiskami do siatkówki, koszykówki oraz piłki ręcznej i futsalu oraz widownią na 200 osób, basen i zaplecze. Na zewnątrz zaplanowano zaś korty tenisowe, boiska do piłki nożnej, ręcznej, plażowej, koszykówki i siatkówki oraz bieżnię. Gmach będzie gotowy już w styczniu 2013 r., atrakcje na zewnątrz nieco później. Najwyższy czas, bo na razie studenci UMK muszą korzystać z wysłużonych obiektów pamiętających jeszcze początki campusu.

Po drugiej stronie miasteczka akademickiego rośnie kolejna wielka inwestycja uczelni: nowoczesne Interdyscyplinarne Centrum Nowoczesnych Technologii. Gmach, który zostanie otwarty w 2013 r., ma niebagatelne znaczenie dla toruńskiej nauki: 60 laboratoriów pozwoli realizować unikalne i interdyscyplinarne projekty badawcze ramię w ramię z biznesem.

Dla architektury i ładu przestrzennego miasteczka ICNT stanowi jednak gwóźdź do trumny. Samo w sobie jest ładne: połączenie matowej czerni, bieli i ciemnego szkła, bez zdobień i historyzujących elementów, to taki XXI-wieczny modernizm, przekuwający w oszczędną bryłę przekonanie o sile i obiektywizmie nauki. Nijak nie pasuje jednak do otoczenia.

Kompletny misz-masz obecnego campusu jest ceną rozwoju uczelni, która tylko na CH i ICNT zdobyła od rządu, UE, marszałka i miasta ok. 150 mln zł. Jak będzie wyglądać okolica za kolejne 50 lat?

W fotoreportażu wykorzystaliśmy zdjęcia archiwalne zdjęcia ze zbiorów Centrum Promocji i Informacji UMK oraz publikacji Uniwersytet Mikołaja Kopernika w fotografiach 1945-2010. Kolorowe fotografie pochodzą zaś z archiwum Gazety Wyborczej. Dziękujemy też dr hab. Annie Supruniuk, kierującej Archiwum UMK, za ciekawe opowieści. Informacje o historii campusu czerpaliśmy też z prac dr Michała Pszczółkowskiego.