Dlaczego nie jeździmy koleją: w mieście, regionie i kraju

Jest nas 38,4 miliona. Urząd Transportu Kolejowego podał, że w ub. roku pociągi w Polsce miały 292,5 mln pasażerów. Wynik ilorazu obu tych liczb wynosi 7,6. Każdy z Polaków przeciętnie pojechał więc w 2016 roku niemal 8 razy pociągiem. To jednak tylko średnia.

Na tle innych krajów europejskich średnia liczba podróży na statystycznego mieszkańca w Polsce nie jest wysoka. Przeciętny mieszkaniec Europy podróżuje koleją 19 razy w ciągu roku. Polak tylko 8. Świadczy to na pewno o niewykorzystanym potencjale kolei w naszym kraju. Krajem europejskim o najwyższym wskaźniku wykorzystania (nie wyszczególnionym na wykresie) jest Szwajcaria, gdzie na jednego mieszkańca przypada 70 podróży w ciągu roku. Podróże koleją w tym kraju charakteryzuje: - wysoka dostępność kolei (duża liczba pociągów na dobę), - niezawodność, - komfort podróży (wygodne i dobrze wyciszone wagony dostępne nawet w ruchu regionalnym), - wysoki poziom skomunikowania z innymi środkami transportu, a także szeroka oferta wspólnego biletu na wszystkie środki transportu

Potencjał kolei w Polsce i w innych krajach europejskich można porównać również na podstawie średniej liczby pociągów pasażerskich przejeżdżających dziennie na statystycznym kilometrze linii kolejowej. W Polsce na jednym kilometrze linii przejeżdża średnio 20 pociągów pasażerskich w ciągu doby, tj. ok. 7-krotnie mniej niż w Holandii. Średnia europejska w tym zestawieniu wynosi 45 pociągi na 1 km linii. W Polsce w 2016 r. przewieziono 292,5 mln pasażerów - o ponad 12 mln więcej niż w 2015 r. Tym samym wskaźnik wykorzystania wzrósł z 7,3 do 7,6 przejazdów na przeciętnego obywatela.

Zdecydowanie najczęściej korzystają z pociągów mieszkańcy Trójmiasta. Wskaźnik wykorzystania kolei w woj. pomorskim wynosi aż 23,3 (wzrósł w stosunku do 2015 roku o 6,4 proc.) tzn. że w ub. roku każdy z mieszkańców regionu jechał ponad 23 razy. Średnia jest niemal trzy razy większa niż w całym kraju. Skąd tak wielka liczba? To oczywiście zasługa aglomeracyjnej kolei w Trójmieście, z której korzystają tysiące mieszkańców.

Drugie miejsce w zestawieniu zajmuje woj. mazowieckie (wskaźnik 18,9) - przyczyna podobna jak w przypadku Pomorza i Trójmiasta. Mieszkańcy Warszawy i okolic masowo korzystają z podmiejskich kolei dojeżdżając np. do pracy. Następne wg zestawienia UTK jest woj. wielkopolskie (8,2), a potem woj. dolnośląskie (7,7).

W woj. kujawsko-pomorskim wskaźnik wykorzystania kolei wynosi 3,8, a więc niemal dwa razy mniej niż średnia w całym kraju. Niższy jest tylko w woj. lubuskim (3,1) oraz na ścianie wschodniej (lubelskie, podkarpackie i podlaskie - 1.5) i w woj. warmińsko-mazurskim oraz świętokrzyskim.

UTK podał także, że w Polsce jest 6 km linii kolejowych na 100 km kw. Ich rozmieszczenie to jeszcze zaszłość zamierzchłej historii z początków rozwoju kolejnictwa. W części Polski, która w okresie zaborów należała do Niemiec (z wyjątkiem Pomorza Zachodniego oraz Warmii i Mazur), gęstość torów jest powyżej średniej - dotyczy to również części Kujawsko-Pomorskiego, kiedyś w zaborze rosyjskim.

Największa gęstość linii kolejowych jest w woj. śląskim (16 km na 100 km kw.). Wskaźnik wykorzystania wynosi natomiast tylko 4,3 przejazdów rocznie. Na znacznie niższą niż średnia wysokość wskaźnika na tym obszarze wpływ może mieć dobrze rozwinięta sieć dróg, ułatwiających komunikację między przyległymi do siebie miastami w konurbacji górnośląskiej. Kolejnymi powodami mogą być zły stan torów, problemy z przepustowością i niska prędkość handlowa pociągów. Dodatkowo kilkanaście procent linii kolejowych w województwie śląskim to linie udostępniane jedynie dla pociągów towarowych. Odejmując długość linii używanych tylko do ruchu towarowego, ich gęstość byłaby niższa, lecz również na najwyższym w Polsce poziomie wynoszącym około 12 km na 100 km kw.

Mimo zamykania w ostatnim czasie linii kolejowych w Kujawsko-Pomorskiem ich gęstość jest ciągle większa niż średnia w kraju (6,7 km na 100 km kw.). Obniża ją wschodnia część województwa. Gęstość jest wyższa w stosunku do wskaźnika wykorzystania kolei przez mieszkańców (tylko 3.8). Największa efektywność wykorzystania kolei jest w województwach pomorskim i mazowieckim, co wynika m.in. z rozbudowanego systemu kolei aglomeracyjnych. Podróż koleją jest alternatywą dla zakorkowanych dróg w dużych miastach. Takiego efektu, z różnych względów, nie osiągnęło jeszcze nasze BiT City.

W latach 2015/2016 nastąpił w województwie wzrost wskaźnika wykorzystania kolei przez mieszkańców - niewielki, bo tylko 1,4 proc., ale jednak istnieje. To skutek działań na rzecz rozwoju kolei w województwie i odwrócenie niekorzystnego trendu z lat 2012-16 - spadek wskażnika w tym czasie o 3,4 proc.

W latach 80. XX wieku kolej obsługiwała o wiele więcej pasażerów, a samochód osobowy był znacznie mniej dostępnym środkiem lokomocji. Sytuacja zaczęła zmieniać się w latach 90-tych, kiedy kolej zaczęła odczuwać skutki niedoinwestowania. Wg danych Eurostatu w latach 2000-2013 liczba samochodów przypadająca na 1000 mieszkańców wzrosła w Polsce z 261 do 504. To największy wzrost współczynnika motoryzacji wśród 28 państw Unii Europejskiej. Oznacza to, że w Polsce potencjalny klient kolei ma realny wybór między samochodem osobowym, a pociągiem. Aby wygrać z transportem indywidualnym kolej musi mieć konkurencyjną ofertę, zarówno pod kątem czasu przejazdu, jak i ceny. Kierowcy mają do dyspozycji coraz więcej dróg ekspresowych i autostrad, co znacznie skróciło czas przejazdu między głównymi miastami w Polsce.

W raporcie UTK obliczono liczbę przejazdów samochodami i koleją w 2015 roku. Przewaga transportu samochodowego jest olbrzymia. W większości województw wynosi ona w granicach 97-99 procent. Tylko w woj. pomorskim liczba przejazdów koleją wynosi ponad 10 proc.