Mamy swój Pomnik Historii. Jeden z 10 w całej Polsce

Zaczynamy prezentację jednak od Gdańska. Twierdza Wisłoujście była budowana, modernizowana i przebudowywana od końca XV aż do 2 po XIX wieku przez wybitnych inżynierów i architektów swoich epok. Została wzniesiona dla zabezpieczenia wejścia z morza do portu miasta Gdańsk, będącego oknem na świat Korony Polskiej. Jest jedynym historycznym morskim założeniem obronnym nie tylko na ziemiach polskich, ale także na wybrzeżu Morza Bałtyckiego, zaliczanym do najwybitniejszych europejskich dzieł architektury militaris.

Dwór alkierzowy w Koszutach, w pobliżu Środy Wielkopolskiej, wzniesiony w XVIII wieku i rozbudowany na przełomie XIX i XX wieku jest wzorcowym przykładem barokowej siedziby szlacheckiej z czasów I Rzeczypospolitej uzupełnionej neobarokową rozbudową w okresie odradzającej się Polski po zaborach. To właśnie dwory alkierzowe są charakterystyczną cechą polskiej architektury dworskiej, tak licznie reprezentowanej do II wojny światowej. Wywodzą się z obronnego dworu rycerskiego z narożnymi wieżami, które w baroku zamieniono na alkierze, przyjmując formę skromnej rezydencji ziemiańskiej. Dwór w Koszutach zbudowany został ok. 1760 roku

Zamek w Krasiczynie (na trasie z Przemyśla do Sanoka) zbudowany w końcu XVI w., przebudowany i rozbudowany do lat 30. XVII w., jest jednym z najcenniejszych zabytków nowożytnej architektury obronno-rezydencjonalnej w Polsce, wyróżniającym się wysokiej klasy formą architektoniczną czworoboku z charakterystycznymi basztami i attykowymi zwieńczeniami oraz bogactwem wystroju elewacji. Architektura zamku oraz dekoracje skomponowane zostały w myśl programu ideowego, symbolizującego m.in. "odwieczny porządek społeczny", który znalazł odbicie w nazwach i częściowo w formach czterech narożnych baszt: Boskiej, Królewskiej, Papieskiej i Szlacheckiej. W rezydencji, będącej siedzibą licznych rodów magnackich, bywali znakomici goście, w tym polscy królowie. Spośród właścicieli założenia największe zasługi przypisać należy pierwszym i ostatnim z nich: Krasickim, zasługą których obiekt powstał i zyskał jednolitą formę nowożytnej rezydencji w stylu renesansowo-manierystycznym oraz Sapiehom, którzy przez prowadzone prace remontowe i konserwatorskie przyczynili się do przetrwania zamku w formie zachowującej jego największe walory, a skromny ogród przekształcili w imponujące założenie krajobrazowe.

Wracamy do zabytków niedaleko położonych od Bydgoszczy. Zespół katedralno-zamkowy w Kwidzynie powstał w XIV w. na potrzeby diecezji pomezańskiej, jako jej centrum religijne i polityczno-administracyjne. Posiada unikatowe wartości architektoniczne i zabytkowe. Jest jednym z najbardziej imponujących zabytków architektury gotyckiej w Polsce z monumentalnym, najokazalszym w kraju gdaniskiem (danskerem). To jedyne na terenie Polski, tak uformowane przestrzennie oraz jednorodne założenie średniowieczne łączące funkcje sakralne, rezydencjonalne i obronne o unikatowych w skali europejskiej rozwiązaniach architektonicznych. Po sekularyzacji państwa krzyżackiego w 1526 r. wnętrze świątyni zmieniono podporządkowując je wymogom nowego wyznania, a zamek został przejęty przez urzędników księcia Albrechta Hohenzollerna.

Zamek biskupów warmińskich to jeden z najwybitniejszych przykładów gotyckiej architektury obronno-rezydencjonalnej o bardzo wysokim walorze autentyczności i związkach z wieloma znanymi postaciami historycznymi. Powstał w poł. XIV w., i do 1795 r. był główną rezydencją biskupów warmińskich, skąd purpuraci sprawowali władzę kościelną i świecką. Od pokoju toruńskiego, kończącego w 1466 r. wojnę trzynastoletnią, wraz z Warmią zamek znajdował się w rękach polskich. Rezydował w nim m.in. biskup Ignacy Krasicki.

Podczas kryzysu monarchii wczesnopiastowskiej stał się stolicą Państwa Miecława, następnie pełnił funkcję monarszej siedziby i nekropolii Władysława I Hermana i Bolesława III Krzywoustego, a od 1138 r. - stolicy księstwa dzielnicowego i miejsca wiecznego spoczynku kolejnych książąt mazowieckich. Płock był też siedzibą najwyższych władz kościelnych. W 1075 r. Bolesław Śmiały utworzył tu biskupstwo i prawdopodobnie ufundował pierwszą katedrę. Mimo niszczących najazdów przychodzących z północy i ze wschodu, rozwojowi i rozbudowie miasta sprzyjał mecenat biskupi i książęcy. Po inkorporacji Mazowsza do Korony Królestwa Polskiego, miasto stopniowo traciło znaczenie na rzecz Warszawy. W wyniku pożarów, najazdu szwedzkiego i zaraz - podupadło. Największą wartość zabytkową zespołu zabudowy Wzgórza mają: bazylika katedralna pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP i dawne opactwo benedyktyńskie z reliktami zamku książęcego.

Zespół pałacowo-parkowy w Rogalinie koło Poznania ma szczególne znaczenie dla polskiego dziedzictwa kulturowego poprzez wyjątkowe wartości zabytkowe, przestrzenne i krajobrazowe. Zachowana w niemal niezmienionym kształcie barokowo-klasycystyczna rezydencja jest jednym z najcenniejszych w kraju założeń tego typu. Od XVIII w. do 1939 r. Rogalin dokumentuje działalność wielkopolskiej rodziny Raczyńskich zasłużonej dla polityki i kultury Polski. Na terenie parku znajdują się jedne z największych w Europie skupisk pomnikowych dębów, z których najbardziej znanymi i powszechnie rozpoznawanymi okazami są: "Lech", "Czech" i "Rus". Zespół pałacowo-ogrodowy w Rogalinie powstał w l. 1770-1776 z inicjatywy Kazimierza Raczyńskiego

Krzyżtopór w Ujeździe (woj. sandomierskie) należy do najlepiej zachowanych w formie trwałej ruiny obiektów typu "palazzo in fortezza", znanych nie tylko w Polsce ale i za granicą. Pozostająca w ruinie od początków XIX w. budowla, zachowała w stanie czytelnym i w dużej mierze oryginalnym, podstawowe elementy: bastionowe fortyfikacje na planie pięcioboku i mury wkomponowanego w nie pałacu z częściowo zachowanym wystrojem elewacji i detalem architektonicznym. Wzniesiona w 1. poł. XVII w., reprezentacyjna siedziba wojewody sandomierskiego Krzysztofa Ossolińskiego, w momencie powstania była jedną z największych rezydencji w Europie. Krzyżtopór jest jednym z symboli magnackiej Rzeczpospolitej

Sanktuarium pielgrzymkowe w Świętej Lipce (warmińsko-mazurskie) jest obiektem o szczególnych wartościach dla kultury polskiej oraz dla historii i kształtowania tożsamości Warmii. Stanowi interesujące świadectwo przenikania procesów historycznych, społecznych, religijnych i kulturowych, związanych z długotrwałym usytuowaniem wsi na pograniczu konfesyjnym Warmii i Prus Książęcych. Sanktuarium do dziś służy kultowi maryjnemu i jest celem licznych pielgrzymek z kraju i zza granicy, kształtuje formy pobożności i duchowości w nawiązaniu do tradycji niematerialnego dziedzictwa miejsca, w którym - zgodnie z tradycją - kult Najświętszej Marii Panny trwa od XIII w. Dzisiejszy zespół pielgrzymkowy w Świętej Lipce powstał od końca XVII w. do połowy XVIII w. jako wynik świadomej działalności fundacyjnej łączącej w sobie tradycje średniowieczne z kontrreformacyjną pobożnością. Duże znaczenie dla jego powstania miała osoba fundatora Stefana Sadorskiego, sekretarza króla Zygmunta III i dworzanina biskupa warmińskiego Szymona Rudnickiego, który odkupił grunty w Świętej Lipce

I na koniec - historyczny skarb Kujaw i Pomorza; zespół dawnego klasztoru Norbertanek w Strzelnie, z kościołem pw. św. Prokopa, kościołem pw. Świętej Trójcy, klasztorem oraz dworem prepozytów (obecną plebanią). Strzelno było siedzibą jednego z najstarszych żeńskich zgromadzeń zakonnych w Polsce. Przyjmuje się, że klasztor został założony w latach 80. XII w. Również w 4. ćw. XII w. miały zostać zbudowane oba romańskie kościoły, które pomimo burzliwych dziejów zachowały autentyczność. Bezcenną wartość posiadają elementy romańskiej dekoracji rzeźbiarskiej - kolumny oraz tympanony. To właśnie w Strzelnie znajduje się nie tylko najliczniejszy, ale także najbardziej oryginalny zespół rzeźby romańskiej na terenie naszego kraju. Dekorowane wizerunkami Cnót i Przywar kolumny, stawiają założenie wśród najważniejszych miejsc w historii sztuki polskiego średniowiecza.