Dobry weekend w toruńskich kinach [RECENZJE FILMOWE]

USA 2019 (Dumbo). Reż. Tim Burton. Aktorzy: Colin Farrell, Michael Keaton, Eva Green, Danny DeVito

Tim Burton rozwija disneyowski klasyk o słoniu z uszami tak wielkimi, że pozwalają mu latać. Wydaje się jednak, że mógł się wznieść nieco wyżej.

Narodzin zwierzęcia wyczekuje tu właściciel cyrku, Max Medici (Danny DeVito). Liczy na atrakcję, która uratuje jego podupadający biznes. Jednak na widok przerośniętych uszu słoniątka tylko przeklnie. Dumbo zaopiekują się dzieci przebrzmiałego gwiazdora rodeo (Farrell). Odkryją, że ich podopieczny ma wyjątkowy talent. Sława latającego wielkoucha szybko dociera do przedsiębiorcy V.A. Vandevere'a (Keaton), który węszy dobry interes. W tym miejscu kończy się historia, jaką znamy z filmu rysunkowego z 1941 roku. W aktorskiej wersji dopisano ciąg dalszy, a gadające zwierzaki w otoczeniu słonia zastąpiono ludźmi. Przesłanie jest podobne. W końcu opowieść o tym, by wierzyć w siebie na przekór temu innym, o tolerancji i potrzebie różnorodności pasuje do naszych czasów.

Styl reżysera przebija się nieśmiało od początku, ale - choć wydawać by się mogło, że w cyrkowej scenerii poczuje się jak ryba w wodzie - brak w tym wszystkim odrobiny szaleństwa, niepokorności, ryzyka. Wyszło poprawnie. Może czasem warto zdjąć jednak siatkę bezpieczeństwa, by znów poczuć ten dreszczyk? A może to wytwórnia nie pozwoliła Burtonowi rozwinąć skrzydeł.

Na szczęście dziś już coraz trudniej wyobrazić sobie miejsce dla zwierząt w cyrku - twórcy przypominają dlaczego.

Piotr Guszkowski

Polska, Holandia, Niemcy, 2019. Reż. Adrian Panek. Aktorzy: Sonia Mietielica, Kamil Polnisiak, Nicolas Przygoda, Danuta Stenka

Czerwony Kapturek, wilk i dzieci w pasiakach. Postholocaustowa przypowieść jak z sennego koszmaru, w którym demony wojny wyzwalają żywioł instynktów. Wilkołak to przejmujące kino.

Lato 1945 roku. Gromadka dzieci ocalałych z obozu Gross-Rosen trafia do opuszczonego pałacyku w środku lasu. Wydaje się, że pod okiem matkującej im Hanki, również byłej więźniarki, zdołają uratować przynajmniej okruchy straconego dzieciństwa. Jednak koniec wojny nie oznacza końca koszmaru. Wokół błądzą wygłodniałe, obozowe wilczury, wyszkolone przez esesmanów w polowaniu na więźniów - zaprogramowane, by zabijać. Głód zaczyna doskwierać i bohaterom. Prowizoryczny sierociniec zamienia się w więzienie.

Pojawienie się kolejnych ofiar z rozszarpanymi tętnicami sprawia, że legenda o potworze nawiedzającym okolicę rozbudza także wyobraźnię widza. Zaślinione pyski, ostre kły, złowrogi szczek, dźwięk ryglowanych w pośpiechu okien i drzwi. Reżyser Adrian Panek umiejętnie wywołuje u nas zaangażowanie bliskie rodzicielskiej obawie. Kreuje zawiesistą atmosferę, w kluczowych momentach napięcie jest trudne do zniesienia.

Rodzi się pytanie, kto właściwie jest tym tytułowym wilkołakiem - zdziczałe zwierzęta, które otoczyły budynek, a może sieroty, które się schroniły w środku? W innych okolicznościach byłyby sprzymierzeńcami, towarzyszami we wspólnej, beztroskiej zabawie. Ale nie jako ofiary przemocy: przesiąknięte strachem, zmuszane do zachowania nie tylko wbrew własnej woli, ale nawet naturze. Skrzywdzony zostaje zarażony złem, znieczulony. Za niewinnymi twarzami dzieci skrywa się trauma - to, co widziały, czego doświadczyły, do czego były zmuszone, by przetrwać. Choć deprywacja i poczucie zagrożenia budzą najgorsze instynkty (w tym przypadku lepiej napisać wyuczone odruchy - przypomnę choćby scenę z wyzwolenia obozu, kiedy widok munduru uruchamia upiorną choreografię padnij/powstań, wcześniej wykonywaną wśród niemieckich komend), ich los wydaje się jednak nieprzesądzony.

Widok dzieci w brudnych pasiakach otulonych malowniczą zielenią lasu mówi więcej niż słowa. Podobne skojarzenia o mocy symbolu przywołuje u Panka konkretny rekwizyt (np. porzucona na podwórzu szafa, przez którą chciałoby się uciec do magicznej Narni) albo wyrazisty kostium (czerwona sukienka). W ten sposób Hanka jawi się niczym Czerwony Kapturek, której zagraża wilczy apetyt czerwonoarmistów. W tej roli świetnie radzi sobie intrygująca Sonia Mietielica - urodzona w Rosji studentka Akademii Teatralnej w Warszawie. Jej bohaterka próbuje poskramiać instynkty grupy, w której uruchamiają się schematy rodem z Władcy much Williama Goldinga. Pomiędzy dwoma najstarszymi chłopcami narasta konflikt (wiarygodnie ukazany przez Nicolasa Przygodę i Kamila Polnisiaka) - starcie różnych postaw, rywalizacja o przywództwo, zazdrość o względy opiekunki.

Obraz, rytm, klimat to narzędzia, którymi Panek buduje narrację. Doceniło to jury festiwalu w Gdyni (zapewne na równi z bezbłędnym poprowadzeniem młodej obsady), uznając go za najlepszego reżysera. Panek traktuje gatunek swobodnie, jakby chodziło tylko o zmianę kostiumu. Może do tego to się sprowadza? W poprzednim filmie, głośnym Daas, śledztwo w sprawie fałszywego proroka Jakuba Franka ubrał w kostium także dosłownie. W Wilkołaku Panek sięga po ramy i sztafaż horroru, do scenerii mrocznej kniei na odludziu czy klaustrofobicznego pałacyku z labiryntem pomieszczeń, piwnic i kuchenną windą.

Nieco zawiedzeni mogą się poczuć ci, którzy liczyli na większe skomplikowanie fabuły, bo ta jest prosta, pozbawiona wielu zwrotów akcji, służy nabudowaniu znaczeń. Pankowi udało się stworzyć jedną z bardziej sugestywnych opowieści o zagładzie w polskim kinie od lat. Nie traktuje o obozowej rzeczywistości wprost, szuka jej odbicia w potrzaskanej psychice ocalałych, walczących o to, by nauczyć się od nowa, jak być człowiekiem i ufać sobie nawzajem. Sfora psów urasta do metafory wspomnień. O ile nie uda się oswoić demonów, będą wlec się za bohaterami w dorosłym życiu, nie pozwalając o sobie zapomnieć - jak natrętne sny przyjaciela Ariego Folmana w Walcu z Baszirem. Pod makabryczną baśnią braci Grimm kryje się zresztą uniwersalne studium funkcjonowania w sytuacji granicznej, mechanizmu rozprzestrzeniania się strachu, zbiorowej paniki wyzwalającej nieufność, agresję. Niby historia, a jak bliska współczesności.

Piotr Guszkowski

USA 2018 (Free solo) Reż. Jimmy Chin i Elisabeth Chai Vasarhelyi

Portret Alexa Honnolda, wspinacza posługującego się skrajnie trudną i ryzykowną techniką free solo. Tegoroczny Oscar dla najlepszego filmu dokumentalnego.

We free solo nie ma żadnej asekuracji, żadnych lin, haków, uprzęży. Co najwyżej woreczek z kredą (?) dla zwiększenia chwytności palców. To rodzaj wspinaczki bardzo efektowny (pamiętacie państwo popisy Toma Cruise'a w jednej z Mission impossible?), niewiarygodnie trudny (wchodzi się niekiedy po gładkiej, wyślizganej ścianie, z wąskimi na czubek palca szczelinami) i przede wszystkim skrajnie niebezpieczny. Najmniejszy błąd, chwila dekoncentracji, lekki podmuch wiatru - i leci się w kilkusetmetrową przepaść.

Film opowiada o przygotowaniach Honnolda, najsłynniejszego dziś free-solisty na świecie, do zdobycia El Capitan w Kalifornii - granitowej skały o wysokości kilometra. Przygotowaniach wszelkiego rodzaju: fizycznych, mentalnych, logistycznych. Honnold nie jest bynajmniej szaleńcem: nie rzuca się na oślep, dokładnie bada trasę, każdy, najdrobniejszy nawet ruch (włącznie z ułożeniem kciuka) zostaje szczegółowo zaplanowany i zapisany w nieodłącznym notesie. Jest niewątpliwie pasjonatem na granicy obsesji, człowiekiem zorientowanym wyłącznie na jeden cel: dokonywanie wyczynów. Wycofanym emocjonalnie, niezainteresowanym życiem wygodnym i szczęśliwym, fatalistycznie pogodzonym z ewentualnością śmierci. I niemal niezdolnym do odczuwania lęku.

Czy w jego, tak jednostronnie ukierunkowanym życiu (nie ma nawet domu, ze względu na częste podróże mieszka w vanie) jest w ogóle miejsce na drugą osobę? Free solo stosunkowo dużo miejsca poświęca jego związkowi z sympatyczną blondynką imieniem Sanni. Jak nietrudno zgadnąć, nie jest to związek łatwy. Sanni musi przełamywać opór przed uczuciowym zaangażowaniem, Honnold z kolei obawia się, że uczucie może go rozpraszać, utrudniać przygotowania, zakłócać nieodzowną koncentrację. Odkąd jestem z dziewczyną, zaliczyłem już dwa upadki. Co to oznacza? zastanawia się.

Wątek miłosny jest tu jednak poboczny: ważniejsza jest relacja człowiek-góra czy człowiek kontra góra - także i ze względów estetycznych. W filmie jest mnóstwo przepięknych widoków i niezwykłych ujęć, możliwych dzięki temu, że cała ekipa, zarówno reżyser, jak i operatorzy sami są wytrawnymi wspinaczami, mogli więc towarzyszyć Honnoldowi z bliska. Osoby z lękiem wysokości pragnę jednak uspokoić: ujęć z góry, gdy kamera zagląda w przepaść, jest bardzo niewiele.

Free solo jest też do pewnego stopnia filmem o robieniu filmu, czymś w rodzaju making of. Przed członkami ekipy staje dylemat jak z teorii fizyki kwantowej: czy sam fakt filmowania wyczynu Honnolda nie zmienia jego natury i nie wprowadza sytuacji sztucznej? A mniej teoretycznie, a bardziej praktycznie: czy ich obecność nie będzie rozpraszała jego uwagi, albo nie sprawi, że będzie się zachowywał inaczej niż wtedy, gdyby był sam? Dramatyzm pytania zwiększa też fakt, że są ze swoim bohaterem zaprzyjaźnieni: co będzie, gdy coś pójdzie nie tak? Nikt przecież nie chce rejestrować momentu śmierci przyjaciela. Gdy Honnold rusza na El Cap, są więc tak zestresowani, że jeden z operatorów kręcących z poziomu ziemi co chwila odwraca wzrok.

Nie dziwię mu się. Podczas seansu, na którym byłem, niektórzy widzowie też tak robili. Gdyż stanowiące ukoronowanie filmu ostatnie 20 minut, ukazujące wspinaczkę Honnolda, ma napięcie tak potężne, że niemal dręczące - kulminacje thrillerów mogą się przy nim schować. Dla samej końcówki warto Free solo obejrzeć. Ale wszystko to, co ją poprzedza, też jest nie do pogardzenia.

Paweł Mossakowski

USA 2018 (The Kindergarten Teacher) Reż. Sara Colangelo. Aktorzy: Maggie Gyllenhaal, Parker Sevak, Gael Garcia Bernal

Dramat psychologiczny. Przedszkolanka odkrywa talent poetycki u jednego ze swoich podopiecznych i jest gotowa zrobić wszystko, aby się nie zmarnował.

Lisa jest przedszkolanką z 20-letnim stażem, sumienną i oddaną swojej pracy, ale mającą też niespełnione aspiracje artystyczne. Pisze wiersze, chodzi nawet na wieczorowy kurs poezji, ale jej utwory są w najlepszym razie przeciętne, z czego zdaje sobie sprawę. Chciałaby też, aby jej dom oddychał intelektualną atmosferą, ale mąż jest człowiekiem zwyczajnym i prozaicznym (choć dzielnie wspierającym jej poetycką pasję), a dzieci - normalnymi nastolatkami, nieprzejawiającymi najmniejszego zainteresowania sztuką. Więc gdy odkrywa, że jeden z jej podopiecznych, 5-letni Jimmy, przejawia autentyczny poetycki talent, postanawia otoczyć go troskliwą opieką.

Przedszkolanka - remake izraelskiego filmu pod tym samym tytułem - w pierwszej chwili wydaje się być oskarżeniem współczesnego społeczeństwa, mającego za nic tzw. wyższe wartości artystyczne, prowadzącego życie bezmyślne, trywialne i pozbawione duchowego wymiaru. Lisa miałaby zaś być szlachetną idealistką, amerykańską siłaczką, walczącą o to, by zapewnić poezji należyte jej miejsce w tym nieczułym, zmaterializowanym świecie. Oczywiście intencje Lisy nie są bezinteresowne - chłopiec wszak zaspokaja jej własne niezrealizowane ambicje - ale trudno ich nie pochwalać. Zapowiada się film tyleż słuszny, co naiwny.

Na szczęście nasze pierwotne oczekiwania zostają szybko zanegowane. Dbałość przedszkolanki o rozwój talentu chłopca i obawa, aby mały geniusz się nie zmarnował, nabierają obsesyjnego charakteru, a jej poczynania stają się coraz bardziej nerwowe i niepokojące (momentami zresztą przekraczając granice psychologicznego prawdopodobieństwa). Robi się coraz mroczniej, a film, który zaczyna się jak pochwała poezji, kończy się w atmosferze thrillera.

Przedszkolanka jest filmem skromnym, kameralnym, niskobudżetowym. Nieco zbyt jednokierunkowym, ale z drugiej strony otwierającym szerokie pole popisu dla grającej tytułową rolę i nieopuszczającej praktycznie ekranu Maggie Gyllenhaal. To jej życiowa rola - jeśli w ewolucji Lisy są drobne potknięcia, to wina scenariusza, nie aktorki. Mnie najbardziej podobała się niejednoznaczność filmu, ambiwalentny stosunek reżyserki do wykreowanej przez siebie postaci. Końcowa kwestia Jimmy'ego oddaje jej sprawiedliwość i w pewnym sensie ostatnie słowo należy tu do Lisy.

Paweł Mossakowski

USA 2018 (The white crow) Reż. Ralph Fiennes Aktorzy: Oleg Iwenko, Adele Exarchopoulos, Ralph Fiennes

Biograficzny. O słynnym rosyjskim tancerzu baletowym Rudolfie Nuriejewie, który w 1961 roku został na Zachodzie.

Póki co jednak Nuriejew przylatuje z leningradzkim zespołem baletowym do Paryża, odnosi sukcesy na scenie. Oprócz tego współczesnego, paryskiego wątku, mamy też liczne retrospekcje, i to dwupoziomowe: z okresu studiów i samych początków kariery oraz z dzieciństwa w Baszkirii.

Co się w tych trzech planach czasowych przewija najwyraźniej, to indywidualizm Nuriejewa, niechęć do zastanych reguł, niejakie nieposłuszeństwo.

Grający go Oleg Iwenko jest słynnym ukraińskim tancerzem, debiutującym tu jako aktor i są momenty, gdy jego brak doświadczenia jest widoczny. W sumie jednak występ trzeba uznać za udany - podobnie jak Ralpha Fiennesa w drugoplanowej roli jego nauczyciela i mistrza. Jako reżyser Fiennes spisał się też nieźle: jest kilka kiksów, ale kulminacyjna scena zrealizowana została pierwszorzędnie. Sam film jest ciekawy, choć raczej dla widzów starszych, pamiętających realsocjalizm i dylematy związane z emigracją. Miłośników baletu może zawieść, gdyż scen tanecznych jest stosunkowo niewiele.

Paweł Mossakowski

Wielka Brytania, Niemcy, USA 2019 (The Aftermath). Reż. James Kent. Aktorzy: Keira Knightley, Alexander Skarsgard, Jason Clarke

Mdławy melodramat wśród ruin Hamburga zniszczonego przez alianckie bomby.

Zima 1946 roku. Rachael Morgan wysiada z pociągu. Na hamburskim dworcu czeka na nią mąż, Lewis, brytyjski oficer, któremu powierzono nadzór nad odbudową miasta. W pięknej rezydencji, gdzie zakwaterowano Morganów, mieszka ktoś jeszcze: niemiecki architekt z nastoletnią córką. Dalszy ciąg łatwo wyczytać ze spojrzeń bohaterów.

W tej powojennej scenerii pełno jest ciekawych kontekstów do rozwinięcia, choćby sytuacja, w której okupant staje się okupowanym, a zwycięzcy próbują uniknąć metod stosowanych przez wroga. Pozostaje żałować, że nie wgryzamy się zbytnio w tkankę miasta ani doświadczenia jego mieszkańców. Kent wybiera znacznie łatwiejszą ścieżkę melodramatu, z chwytami rodem z opery mydlanej czy harlequinów. Zamiast skupić się na wiarygodności postaci, uwagę poświęca stylizacji.

Twórcy przekonują, że na gruzach można zbudować coś nowego, jeśli przestać się oglądać się na bolesną przeszłość. Nie wiem, czy ciekawszą puentą nie byłaby konstatacja padająca w jednej z rozmów na początku filmu: czy nazwiemy je Niemieckim czy Północnym koniec końców chodzi o to samo morze.

Piotr Guszkowski

Polska 2019.

Kino religijne. Fabularyzowany dokument o Bożym Miłosierdziu oraz roli, jaką w rozpowszechnianiu tego kultu odegrała polska zakonnica Faustyna Kowalska oraz jej spowiednik ksiądz Michał Sopoćko.

Czechy/Polska/Słowacja 2017.

Druga część trylogii Jana Hrebejka, rozgrywająca się w latach stalinizmu. Po powrocie z obozu Otto otwiera ekskluzywny salon fryzjerski, który jednak wkrótce zostaje przejęty przez państwo, a dotychczasowy pracownik staje się jego szefem.

Niemcy 2017.

Dramat młodzieżowy. Kończący szkołę średnią Karl nie wie, co zrobić ze swoim życiem, postanawia więc prowadzić blog o życiu swoim i swojej rodziny, niebezpiecznie naruszając granice prywatności.