Znakomite "Boże Ciało". Na co jeszcze warto iść do kina? [RECENZJE]

Polska 2019. Reż. Jan Komasa. Aktorzy: Bartosz Bielenia, Aleksandra Konieczna, Eliza Rycembel, Tomasz Ziętek, Barbara Kurzaj

Boże Ciało prowokuje do rozmowy nie tylko o naszej duchowości. Trudno nie odnaleźć w tym filmie sugestywnego portretu Polski podzielonej po Smoleńsku.

Jan Komasa opowiada o wspólnocie pogrążonej w żałobie, którą trauma po tragicznym wypadku pcha w stronę nienawiści maskowanej pozorami religijności, uciekania w rytuały przynoszące ulgę, dające oparcie w trudnych czasach itd., wspólnocie od środka niszczonej przez resentymenty i nietolerancję. To także opowieść o potrzebie grupowej terapii - i o zapotrzebowaniu na prawdziwego duchowego przewodnika, pasterza. Wydaje się zresztą, że reżyser nie odrzuca Kościoła ani jego wartości, przeciwnie - dostrzega ich znaczenie, ale także palącą potrzebę reformy. Zwraca uwagę, jak ważne jest wsłuchanie się w głos wiernych i mówienie ich językiem. Daje dobry przykład: na prowincję patrzy z empatią, bez poczucia wyższości ani uprzedzeń, które były bolączką wielu rodzimych filmów. Przy tym traktuje temat na tyle uniwersalnie, by zainteresował zagranicznego widza (dlatego Boże Ciało wydaje się dobrym kandydatem do Oscara).

Pewnego dnia w małej miejscowości na południu Polski pojawia się Daniel - chłopak na przepustce z poprawczaka. Wzięty za księdza, z zaangażowaniem wchodzi w tę rolę pod nieobecność proboszcza. Choć jest zagubioną owieczką z grzechami na sumieniu, potrafi uwieść tłum. Nie klepie formułek, zdejmuje koloratkę, łapie kontakt z młodzieżą. Bazuje na tym, co podpatrzył u katechety w zakładzie, posiłkuje się Googlem. Braki nadrabia charyzmą. A tej mu nie brakuje. Niczym natchniony performer porywa kazaniami, pozwala ludziom wykrzyczeć tłumione dotąd emocje po niezrozumiałej tragedii i przypomina, czym tak naprawdę jest chrześcijaństwo i miłosierdzie. Daniel to imię biblijnego proroka. Bohater zdaje się powtarzać za Jezusem: prawda was wyzwoli. Ale gdy zacznie grzebać w przeszłości i zadawać trudne pytania, szybko przestanie być ulubieńcem parafian. Czy okażą się oni gotowi na odkupienie win i wybaczenie innym?

Reżyserska dojrzałość i przenikliwość Komasy to jedno. Scenariusz bazujący na prawdziwej historii, którą Mateusz Pacewicz opisał najpierw w reportażu w Dużym Formacie - drugie. Ale przecież nie byłoby Bożego Ciała bez Bartosza Bieleni i jego niebieskich oczu, w których jest coś tyleż anielskiego, ileż niepokojącego. Bielenia przekonuje jako młody gniewny ukrywający się w sutannie, zachęcający innych do przebaczenia, którego sam potrzebuje. Aktor znajduje oparcie w solidnym zespole (wśród niejednoznacznych postaci m.in. kościelna Aleksandry Koniecznej, plus Eliza Rycembel nagrodzona za drugoplanową rolę w Gdyni). Dzięki udanym kreacjom łatwiej przymknąć oko na drobne naiwności tej skądinąd całkiem dzielnie trzymającej się rzeczywistości fabuły. Inna droga to uznać Boże Ciało za przypowieść o poszukiwaniu sensu. Komasa dotyka tu pewnego paradoksu. Obnaża fałsz i obłudę, ale jednocześnie pyta, czy przy dobrych intencjach na kłamstwie nie można przypadkiem zbudować czegoś prawdziwego.

Piotr Guszkowski

Szwecja 2017 (Gordon & Paddy) Reż. Linda Hambäck. Dubbing: Mirosław Wieprzewski, Julia Kołakowska-Bytner, Maja Konkel, Miłosz Konkel

Zagadka kryminalna, pozornie oczywisty trop i międzypokoleniowa przyjaźń. A wszystko w tej urokliwej animacji dla dzieci.

Przymierzający się do zasłużonej emerytury komisarz ropuch Gordon prowadzi śledztwo w sprawie kradzieży orzechów. Na miejscu przestępstwa ktoś się kręci. Przyłapana w wiewiórczej dziupli myszka trafia do celi. Ale spokojnie - nie jest złodziejką, po prostu tu przenocuje. Oprócz kąta do spania Gordon daje jej także imię, którego dotąd nie miała (Jeśli nie masz imienia, to tak, jakbyś nie istniała), po czym mianuje nową towarzyszkę swoją asystentką.

Paddy, bo tak nazywa się teraz mysz, okaże się świetnym materiałem na policjantkę. Jest skrupulatna i sprytna, szybko kojarzy fakty, w dodatku ma niesamowity węch, który pozwala złapać właściwy trop. Wydaje się, że za wszystkie nieszczęścia w lesie odpowiada lisica. Ale czy na pewno do takiego wniosku prowadzą poszlaki i dowody? A może zwierzęta przypisują lisicy złe motywy wyłącznie ze względu na to, jak ją postrzegają.

Ekranizacja książek Ulfa Nillsona jasno wskazuje, że pozory mylą, dlatego lepiej być po prostu otwartym, ciekawym innych i ostrożnym z oceną, niż pozwolić dojść do głosu uprzedzeniom. W końcu każdy zasługuje na przynajmniej minimalny kredyt zaufania. Obserwując perypetie pary bohaterów, młodzi widzowie mają okazję przekonać się, ile krzywdy może wyrządzić fałszywe oskarżenie czy plotka, w tle pojawia się też interesujące zagadnienie różnicy pomiędzy literą a duchem prawa.

Gordon i Paddy to opowieść niezbyt skomplikowana, bardzo uczciwa, propozycja w sam raz dla przedszkolaków. Ożywiają ją pastelowe ilustracje autorstwa Gitte Spee - ze względu na statyczne tło animowane kadry przypominają rozkładane książeczki, a historia nawiązuje do tradycji skandynawskiego kryminału. Wciąga mimo niespiesznego tempa, jakie całej intrydze nadaje temperament poczciwego, wyraźnie zmęczonego życiem ropucha, bawi i urzeka portretem bohaterów.

Piotr Guszkowski

Francja/Izrael/Niemcy 2019 (Synonymes). Reż. Nadav Lapid. Aktorzy: Tom Mercier, Quentin Dolmaire, Loise Chevilotte

Komediodramat o młodym Izraelczyku Yoavie, który przyjeżdża do Paryża, aby pozbyć się swojej narodowej tożsamości.

Już pierwsze obrazy zapowiadają chęć zaczynania od niczego: mieszkanie, które zajmuje Yoav, jest zupełnie puste, on sam nagi, a w jednej z pierwszych scen widzimy coś w rodzaju jego zmartwychwstania i narodzenia na nowo. Ale to symbole, a właściwie konkretne sytuacje o symbolicznym znaczeniu. Praktycznie zaś polega to na tym, że Yoav pluje, gdzie może, na Izrael (odstręcza go zwłaszcza militarny duch panujący w kraju i związany z tym agresywny maczyzm), obsesyjnie uczy się francuskich słówek z kieszonkowego słownika i zaprzyjaźnia z młodą francuską parką, Emilem i Caroline, reprezentującymi to, co łączy się często z Francją (a kiedyś, w epoce przedizraelskiej, z Żydami), czyli literaturą i sztuką - Emile pisze książkę, Caroline gra na oboju.

Ale zamiana tożsamości na inną nie jest tak prosta jak zamiana munduru (nasz bohater przybywa do Paryża wkrótce po odbyciu służby wojskowej) na sraczkowaty, artystowski płaszczyk, w którym Yoav przechadza się brzegiem Sekwany. Chciałby zrzucić bagaż z pleców, ale nie daje rady: jego wewnętrzny Izraelczyk trzyma się mocno, określa widzenie świata, dyktuje reakcje. Z drugiej strony, owa nowa wymarzona tożsamość okazuje się pod wieloma względami rozczarowująca.

Mało który film wywoływał u mnie tak sprzeczne uczucia jak ten. Doceniam jego odwagę (mało kto ośmieliłby się tak mówić o swoim kraju i tak przedstawiać swoich rodaków), a także oryginalność obrazowania i świeżość (tym bardziej że cudzoziemców w Paryżu oglądaliśmy w kinie bardzo wielu). Z drugiej strony jest raczej nużący. To nie tyle historia, ile rozwlekły opis psychologicznej sytuacji - seria epizodów, w dodatku dziko nierównych: są sceny świetne i sceny beznadziejne. Słabo też rozegrany jest "trójkąt miłosny" z Emile'em i Caroline - dużo mniej ciekawie niż w nieco podobnych Marzycielach Bertolucciego.

Na tegorocznym festiwalu w Berlinie, gdzie film zdobył Złotego Niedźwiedzia, zarzucano mu manieryczność i pretensjonalność. Ten ostatni zarzut jest tylko częściowo prawdziwy. Fakt, Yoav swoim wewnętrznym głosem wygłasza niekiedy teksty dęte i pretensjonalne. Ale trudno jest, mimo autobiograficznego charakteru filmu, utożsamiać bohatera z reżyserem, który często-gęsto nabija się z jego bufonady i naiwności. W ogóle sarkastycznej ironii jest tu dużo: nie wiadomo do końca, czy Lapid składa tu hołd francuskiej Nowej Fali, czy przedrzeźnia jej stylistykę. Niestandardowy, nieoczywisty, momentami nieznośny film: bardzo interesujące nudziarstwo.

Paweł Mossakowski

Rosja 2019. (Dylda) Reż. Kantemir Bałagow. Aktorzy: Wiktoria Miroszniczenko, Wasilisa Piereligina, Igor Szirokow

Dramat. Inspirowana książką Swietłany Aleksijewicz Wojna nie ma w sobie nic z kobiety opowieść o dwóch kobietach w tużpowojennym Leningradzie.

Jesień 1945. Bardzo wysoka, tyczkowata Ija pracuje jako pielęgniarka w szpitalu dla weteranów i zajmuje się Paszką, synkiem swojej frontowej przyjaciółki Maszy. Przeżycia wojenne sprawiły, że niekiedy dostaje ataków paraliżu, co staje się przyczyną tragedii (UWAGA: spoiler!): podczas zabawy - w bardzo drastycznie pokazanej scenie - dusi swojego podopiecznego. I oto pewnego dnia w jej kołchozowym mieszkaniu zjawia się wracająca z frontu Masza...

Film młodego (28 lat) rosyjskiego reżysera, autora bardzo ciekawej Bliskości, jest, w największym skrócie i nieco sloganowo mówiąc, opowieścią o psychologicznych skutkach wojny. O jej wpływie na wrażliwość, moralność, ogólnie - na stosunek do życia. Ale, już bardziej konkretnie, opowiada o bardzo skomplikowanej relacji dwóch dotkniętych wojennym doświadczeniem kobiet. Jest w niej czułość (ze strony Iji może nawet miłość) i bezwzględność, serdeczność i okrucieństwo, wspieranie się i wykorzystywanie.

Tytuł sugeruje, że główną bohaterką jest Ija, ale Masza jest tu postacią co najmniej równorzędną, a z punktu widzenia fabuły nawet ważniejszą. Jej przyjaciółka jest nieśmiała, introwertyczna i bierna, ona - twarda (jej reakcja na wiadomość o śmierci dziecka może zszokować), zdecydowana, energiczna, wiedząca, czego chce. A chce, jak wszyscy, zapomnieć o wojnie, odbudować swoje życie, stworzyć choć namiastkę normalności. Ija jest jej do tego potrzebna, a ma wobec Maszy swoisty dług.

Klimat filmu jest zimny i raczej ponury, ale trudno, żeby był inny. Co w nim uderza, to względna nieobecność polityki. W powojennym Leningradzie jest nędza, ale nie widać wszechobecnej opresji, tzn. wisi w powietrzu, lecz nie jest szczególnie eksponowana. Wyraźnie widać tylko to, co komunizm obiecywał znieść: gigantyczną nierówność klasową. Wszyscy gnieżdżą się w komunałkach, zaś wysoko partyjni rodzice Saszy, wytrwałego absztyfikanta Maszy, mieszkają w prawdziwym pałacu. No i donos do władz (lub sama groźba jego wysłania) jest "normalnym" narzędziem załatwiania spraw osobistych.

Dziewczyna ma z natury rzeczy charakter historyczny, ale Bałagowowi udało się znaleźć w nim miejsce dla problematyki na wskroś współczesnej (np. eutanazji). Potrafi on również przełożyć wielką historię na ponadczasowy język indywidualnej psychologii. Jego film jest intensywny, gęsty, zniuansowany i bardzo dobrze zagrany, zwłaszcza przez Piereliginę w roli Maszy - Miroszniczenko jako Ija ginie w jej cieniu. Ma też mocną, dobrą dramaturgię. Co obniża jego ocenę, to obezwładniająco wolne tempo. Ja wiem, że cechą kina artystycznego jest pewna powolność (niekiedy mylona z uważnością), ale to nie znaczy, że każde ujęcie trzeba przeciągać w nieskończoność. Bardzo dobry film, ale wymaga niekiedy dużej cierpliwości.

Paweł Mossakowski

Chiny/USA 2019

Przygodowo-komediowa animacja dla dzieci. Dwunastolatek Yi bardzo przeżywa niedawną śmierć ojca i, aby o niej zapomnieć, ima się różnych dziwnych zajęć. Ale pomoże mu dopiero poznanie młodego, puszystego i równie samotnego jak on yeti imieniem Everest..

USA 2019

Komediowy horror. Sympatyczna, młoda kobieta Grace wychodzi za mąż za pochodzącego z bogatej rodziny Alexa. Nie wie, że w noc poślubną teściowie szykują dla niej niespodziankę: ma uczestniczyć w śmiertelnie niebezpiecznej odmianie zabawy w chowanego.

USA 2017

Biograficzno-historyczny. O walce (czy raczej wyścigu) między dwoma wynalazcami i przemysłowcami, Thomasem Edisonem i Georgem Westinghousem (wspomaganym przez Nikolę Teslę), o to, który z nich pierwszy wprowadzi swój system elektryfikacji.

pmoss