Nasi krytycy oceniają nowości kinowe [RECENZJE]

Kim był Mieczysław Kosz? Postać niewidomego wirtuoza odkrywa na nowo film Macieja Pieprzycy ze zjawiskowym Dawidem Ogrodnikiem w roli głównej.

Kiedy w 1967 roku siada przy fortepianie na Jazz Jamboree, zjada go stres, rozprasza każdy, nawet najdrobniejszy hałas. Publiczność komentuje zachowanie artysty, który potyka się o mikrofon. - Pewnie pijany - rzuci ktoś. Nie wiedzą, że Mieczysław Kosz nie widzi. Próbuje uporządkować myśli. We wspomnieniach powracają epizody z jego życia i osoby, które się przez nie przewinęły. Los zsyłał mu przewodników: zakonnicę z ośrodka w Laskach, kumpla kontrabasistę (Mikołaj Chroboczek to odkrycie tego filmu), zniewalającą wokalistkę (Justyna Wasilewska jako jąkająca się femme fatale), kelnerkę po przejściach. A on, choć pragnął bliskości i uwagi, odtrącał kolejne osoby.

Maciej Pieprzyca sunie przez wnętrza sal koncertowych i klubów w papierosowym dymie, traktując biografię zapomnianego pianisty jak emocjonalną partyturę. Może nie zawsze uderza w klawisze subtelnie, ale tragiczne momenty przeplata humorem z wyczuciem jazzowego rytmu. Odchodzi od głównego tematu w retrospekcje, podpiera się gęstą atmosferą, dowodząc reżyserskiej sprawności. W kilku momentach, choćby wtedy, gdy Kosz dedykuje kompozycję pamięci Krzysztofa Komedy, przeszły mnie ciarki. Wiele mówi o bohaterze spotkanie z jego idolem, Billem Evansem. W innej scenie Kosz zatrzymuje publiczność wychodzącą z koncertu. - A ja, proszę państwa, gram tak - mówi, po czym przyćmiewa występ bufoniastego konkurenta, który przed chwilą zabawiał salę (w tej roli Piotr Adamczyk - wspólnie z Dawidem Ogrodnikiem stoczą szaloną muzyczną bitwę na Cała jesteś w skowronkach). Pieprzyca ubiera to w formę anegdoty, widzom się spodoba.

Całość układa się w stylową opowieść o miłości do muzyki, która nie wystarczyła, by zagłuszyć demony i nałogi. Mietek - chłopak ze wsi spod Zamościa - wzrok stracił w dzieciństwie. Patrzył przez coraz węższą dziurkę od klucza. Wyczulony na dźwięki znalazł w nich sposób na widzenie i opisywanie świata. Talent miał, warsztat zdobył, ale dopiero rada profesorki otworzyła przez nim ocean improwizacji.

W aranżacjach Leszka Możdżera zanurza się Dawid Ogrodnik (obaj nagrodzeni na festiwalu w Gdyni, gdzie Ikar zdobył Srebrne Lwy). Aktor buduje postać ciałem, świadomy, ile znaczy jeden grymas. Stworzył pełną paradoksów kreację skromnego geniusza, który mierzy się z pułapkami sławy, talentu i połechtanego ego. Buntujący się przeciwko schematom, skłócony ze światem Kosz poddaje chwiejnym nastrojom, przed samotnością ucieka w muzykę. W wykonaniu Ogrodnika i ujęciu, jakie proponuje Pieprzyca - starający się dać widzowi wgląd w to, co dzieje się w głowie bohatera, przypomina tytułowego Ikara. Wzbija się (m.in. ponad własne ograniczenia) i spada, jak w wierszu Stanisława Grochowiaka. Mietka czeka tragiczny los, zresztą finał znamy z mitu. Film Pieprzycy też jest pewnym mitem. W końcu to biograficzna legenda.

Piotr Guszkowski

Francja 2019 (Portrait de la jeune fille en feu). Reż. Celine Sciamma Aktorki: Noemie Merlant, Adele Haenel

O malarce i portretowanej przez nią córce arystokratki, czyli jak wyglądała miłość dwóch kobiet w XVIII wieku.

Bretania, 1770 r. Marianne zostaje wynajęta przez mieszkającą tu owdowiałą arystokratkę do namalowania portretu jej córki Heloise. Ponieważ jednak obraz przeznaczony jest dla bogacza z Mediolanu, za którego Heloise ma być wbrew swojej woli wydana za mąż (i w związku tym nie zgadza się normalnie pozować), Marianne musi tworzyć go w konspiracji. Oficjalnie jest damą do towarzystwa, która za dnia będzie z Heloise spacerować, a w nocy malować ją niejako z pamięci.

I tak też się dzieje, ale pojawia się tu istotna komplikacja: między kobietami wytwarza się coraz silniejsza więź, niebezpiecznie ewoluująca w stronę miłości (to nie spoiler: można się tego domyśleć już przy pierwszej wymianie spojrzeń między nimi).

Portret jest filmem niespiesznym, zgodnym z rytmem życia w XVIII wieku, ale wciągającym, a przy tym subtelnym i zniuansowanym. Francuska reżyserka nie wyposaża swoich bohaterek we współczesną świadomość, w scenach erotycznych zachowuje daleko idącą wstrzemięźliwość, ale ani przez moment nie mamy wrażenia staroświecczyzny.

Symbolika filmu na pierwszy rzut oka wydaje się zbyt prosta i niewyszukana, ale stopniowo ujawnia swoją niejednoznaczność. Ogień obejmujący suknię Heloise na tytułowym portrecie (który pojawił się tam w związku z pewnym realnym wydarzeniem) mówi nie tylko o namiętności i pożądaniu, ale też o niszczeniu, destrukcji. Słowem, nie jest to typowy kostiumowiec, w którym zachwycamy się głównie stroną wizualną, pejzażami, wnętrzami, kostiumami itd., ale oprócz tego nie bardzo mamy się czym pożywić. Portret jest też malarsko bardzo piękny, ale zarazem o czymś: to kino zmysłowe, a jednocześnie inteligentne.

Bardzo też kobiece: pierwszy mężczyzna pojawia się już pod sam koniec i jest nim wygłaszający jedno zdanie posłaniec. Ukazuje też, jak bardzo ograniczoną liczbę życiowych opcji miały kobiety w przeszłości. Los Heloise (trzymanej przedtem w klasztorze) jest praktycznie przesądzony; Marianne - jak na swoje czasy - jest osobą bardzo niezależną, ale ów przywilej zawdzięcza artystycznemu talentowi. Nie jest zresztą artystką samodzielną, ale pracownicą w firmie malarskiej ojca. Nic dziwnego, że pojawia się w filmie marzenie o kobiecej wspólnocie wykraczającej ponad podziały klasowe czy społeczne - służąca Sophie jest w zasadzie przyjaciółką Heloisy i Marianne.

Nie są to całkiem moje klimaty, muszę jednak przyznać, że w swoim gatunku jest to film niemal bezbłędny. Można się jedynie czepnąć jednej sceny z udziałem Sophie - bardzo mocnej, ale trochę jednak efekciarskiej, oraz podwójnego zakończenia. Rozumiem zamysł autorki, ale mnie do szczęścia wystarczyłoby pierwsze.

Paweł Mossakowski

USA 2019 (Maleficent: Mistress of Evil). Reż. Joachim Ronning. Aktorzy: Angelina Jolie, Elle Fanning, Michelle Pfeiffer, Sam Riley

Kontynuacja disnejowskiej wariacji na temat Śpiącej Królewny i klątwy rzuconej na nią przez złą chrzestną. Raczej zbędna, ale da się obejrzeć.

W pierwszej części poznaliśmy wreszcie wersję Diaboliny, której serce z kamienia ponownie zabiło dzięki matczynej miłości. Ale jeśli myśleliście, że wszyscy żyli długo i szczęśliwie, to cóż: byliście w błędzie. Sprawy układają się jeszcze całkiem nieźle, dopóki Aurora nie przyjmie oświadczyn księcia Filipa. Matka chrzestna nie chce nawet słyszeć o ślubie. W końcu jednak ulega i przyjmuje zaproszenie na zapoznawczą kolację u rodziców przyszłego zięcia. Domyślacie się pewnie, jaki to dla niej wysiłek (całkiem zabawne są sceny, w których Diabolina próbuje opanować etykietę czy choćby się uśmiechnąć). Ale wszystko na nic. Sprowokowana da pokaz swojej mocy, ponownie stając się ucieleśnieniem zła. Dzięki temu przebiegła królowa Ingrith osiągnie swój cel.

Sequel Czarownicy oglądałoby się lepiej, gdyby twórcy nie wpadli w zastawione przez siebie sidła. Próbują obśmiać narracyjne schematy, które przez lata utrwalał Disney. Tyle że zabieg okazuje się powierzchowny: w miarę zgrabnie ograny w dialogach w fabule przynosi przeprowadzoną mechanicznie zamianę miejsc. Zobacz, kazałem cię namalować tuż za mną - oznajmia król, ale jego żona ma dość pozostawania w cieniu. Kobiety rozdają więc karty, mają być wyraziste, mężczyźni zostali przedstawieni jako ci poczciwi, naiwni albo posłuszni poplecznicy (Sam Riley w roli oddanego kruka Diaboliny).

Angelina Jolie znów próbuje czarować, a Michelle Pfeiffer ma rzadką okazję sprawdzić się jako czarny charakter. Inna sprawa, że scenariusz zbyt szybko ujawnia intencje królowej, nawet jeśli nie znamy szczegółów jej diabelskiego planu. Aktorki nie mają też wielu okazji do spotkania twarzą w twarz. Dlatego ozdobą filmu zamiast pojedynku dwóch matek pozostają raczej ich kostiumy. W ogóle Joachim R?nning zbudował świat wizualnie różnorodny, pełen wróżek, gadających drzew i innych magicznych stworów. Baśń to z morałem o tym, jak bezmyślnie niszczymy naturę oraz do czego prowadzi władza w rękach ludzi, którzy kierują się zemstą i zarządzają strachem przed innością, pogłębiają podziały. Potencjał opowieści nie zostaje jednak wykorzystany, zabijają go finałowe starcie w CGI oraz ogólna łopatologia.

Piotr Guszkowski

USA 2019

Komediowy horror, sequel wielkiego przeboju sprzed dziesięciu lat. Ci sami bohaterowie (grani przez Emmę Stone, Woody'ego Harrelsona, Abigail Breslin i Jesse'ego Eisenberga) mają rozprawić się z gromadą ulepszonych zombie buszujących w okolicach Białego Domu.

(Ozen) Kazachstan/Polska/Norwegia 2018. Reż. Emir Baigazin Aktorzy: Zhalgas Klanov, Kuandyk Kystykbayev, Eric Tazabekov

Dramat rodzinny. Życie pięciu braci mieszkających z rodzicami na środku stepu zmienia się z chwilą przybycia kuzyna z miasta.

Codzienne życie pięciu braci w wieku 5-14 lat jest ciężkie i monotonne. Pod okiem surowego ojca, a podczas jego nieobecności najstarszego z nich Asłana, muszą pracować na gospodarstwie, głównie wyrabiając cegły z błota. Ale oto następują dwa wydarzenia, które poszerzają granice ich zamkniętego, ciasnego świata. Najpierw odkrycie płynącej nieopodal rzeki, która otwiera przed nimi możliwości zabawy i radości: wreszcie mogą być dziećmi. Później przybycie 12-letniego kuzyna z miasta, cudacznie ubranego (wygląda jak przybysz z innej planety) Kanata, który posiada niezwykłe urządzenie o nazwie tablet.

Ów tablet kuszący grami wideo i dostarczający informacji z dalekiego świata jest jak zakazany owoc, który wpadł im w ręce (choć wcześniejsze życie trudno nazwać rajskim). Wywołuje on małą rewolucję w braterskiej mikrospołeczności: zaburzenie dotychczasowej hierarchii, utratę dominującej pozycji przez Asłana oraz dalsze, dramatyczne lub przynajmniej dramatycznie wyglądające konsekwencje (pojawia się nawet wątek quasi-kryminalny). Nietrudno w tym kameralnym konflikcie dostrzec społeczną, a nawet polityczną alegorię o skutkach wtargnięcia nowoczesnej technologii w świat skostniałej tradycji.

Artystyczne, niszowe kino. Z pięknymi zdjęciami i cudowną muzyką, rozgrywające się w powolnym tempie (ale nie nudne!), wypełnione biblijną symboliką i wbrew pozorom niejednoznaczne. I aż za bardzo wyrafinowane formalnie: znieruchomiałe, geometrycznie skomponowane kadry, celowo usztywnione aktorstwo - chłopcy recytują swoje kwestie, jakby występowali na uroczystej akademii, i to nie z braku umiejętności, ale z woli reżysera. Jest w tym godny uznania rygor i konsekwencja stylistyczna powodująca jednak pewien dystans emocjonalny: przy bardziej bezpośrednim podejściu film mógłby być bardziej poruszający. Ale w kinie jak w każdej sztuce zawsze jest coś za coś.

Paweł Mossakowski