Polska, Ukraina, Wielka Brytania 2019 (Mr. Jones) Reż. Agnieszka Holland. Aktorzy: James Norton, Vanessa Kirby, Peter Sarsgaard, Joseph Mawle, Krzysztof Pieczyński
W losach nieco zapomnianego Garetha Jonesa, które na ekranie w Obywatelu Jonesie stają się opowieścią o głodzie prawdy, Agnieszka Holland dostrzegła mocny przekaz na dziś.
Bohater Obywatela Jonesa Gareth Jones to młody walijski dziennikarz doradzający w sprawach zagranicznych byłemu premierowi Davidowi Lloydowi George'owi. Właśnie wrócił z Niemiec. Był tam, w czasie gdy Hitler przejmował władzę, udało mu się nawet przeprowadzić wywiad z nowo wybranym kanclerzem. Teraz postanawia pojechać do Moskwy. Przywiezie materiał, który wstrząśnie światem. A przynajmniej powinien.
Jones urwie się opiekunom i na własne oczy zobaczy, jak klęska głodu wywołana przez Stalina zabija Ukraińców. Uzbrojony jedynie w aparat i lekkie pióro upomina się o ofiary, ale nikt nie chce go słuchać. Zafascynowany komunistycznym eksperymentem świat Zachodu woli milczeć. Dlaczego? Relacje Jonesa kwestionują obraz Kraju Rad jako ojczyzny dobrobytu i postępu wykreowany przez sowiecką propagandę przy istotnym udziale zagranicznych mediów bezkrytycznych wobec reżimu.
Wydaje się, że Agnieszka Holland nakręciła film o Hołodomorze, żeby rozliczając kłamstwa tamtej zbrodni i manipulacje w imię rewolucji, przypomnieć o wartościach, dać jasny przekaz: prawdy nie można przemilczeć w imię prywatnych i politycznych interesów.
Osadzony w latach 30. Obywatel Jones przynosi bardzo aktualną opowieść o cynizmie władzy, cenzurze, koniunkturalizmie mediów. Zakwaterowani w drogim hotelu dziennikarze urządzają dekadenckie imprezy, idą na układy, zamiast zadawać niewygodne pytania.
Do symbolu urasta spór bohatera ze zgorzkniałym Walterem Durantym (świetny Peter Sarsgaard). Korespondent "New York Timesa" na garnuszku Kremla nazwie Jonesa kłamcą, a jego rewelacje panikarską plotką i postawi przeciwko nim własne nazwisko. Za reportaże wychwalające ZSRR Duranty zdobył Nagrodę Pulitzera, której nigdy mu nie odebrano.
Holland łączy orwellowską alegorię (historia Jonesa posłuży tu za inspirację do napisania Folwarku zwierzęcego - właściciel gospodarstwa, które przejmują świnie, ma u George'a Orwella na nazwisko Jones) z thrillerem politycznym. Klasycznym w formie i narracji, może aż nazbyt poprawnym - w każdym razie solidnym, a w kluczowych momentach odpowiednio sugestywnym. Kiedy bohater przesiada się z luksusowego przedziału do drewnianych wagonów bydlęcych i trafia na ukraińską wieś, świat zmienia barwy: obraz staje wyblakły, zimny, jakby zniknął filtr propagandy. Zdjęcia Tomasza Naumiuka uwydatniają te kontrasty.
Grany przez Jamesa Nortona bohater ma w sobie coś z ostatniego sprawiedliwego. Jest odważny, idealistyczny, by nie powiedzieć: naiwny, ale to właśnie ten jego młodzieńczy entuzjazm sprawi, że nie zastanawiając się nad ryzykiem, odkryje wstrząsającą prawdę.
Holland już wcześniej, m.in. w serialu Gorejący krzew o Janie Palachu, udowadniała, ile wobec historii znaczyć może bohaterstwo czy gest protestu zwykłego człowieka, nawet jeśli zostaną stłumione. Tak jak Jones reżyserka również nie uznaje kompromisów, jest zdeterminowana, przenikliwa w odczytywaniu współczesności. Dostrzega niebezpieczne analogie, z niepokojem spogląda na nasze czasy fake newsów i postprawdy. Przestrzega przed tym, dokąd zmierzamy.
Piotr Guszkowski
Wielka Brytania, Kanada, USA 2019 (The Addams Family) Reż. Greg Tiernan, Conrad Vernon. Dubbing: Agnieszka Grochowska, Jarosław Boberek, Małgorzata Kożuchowska.
Familijna animacja o klanie Addamsów, którego członkowie lubują się we wszystkim, co ma posmak makabry, i zdradzają sadomasochistyczne ciągoty. Jak bohaterowie poradzą sobie z realiami XXI wieku?
Wydaje się, że Gomez z Morticią, czyli rodzina Addamsów, znaleźli swoje miejsce na ziemi z dala od wściekłych sąsiadów. To wiktoriański dom, dawny zakład dla psychicznie chorych gdzieś na zadupiu w New Jersey: nawiedzony, zrujnowany i - odkąd stał się miejscem zbrodni - najwyraźniej opuszczony. Strach wejść? Brzmi idealnie!
13 lat później nad rodziną zbierają się czarne chmury albo - pozostając w konwencji Addamsów odwracających pojęcia tego, co dobre i złe, przyjemne lub nie - pojawią się promyki słońca.
Wednesday, nastoletnia córka upiornej pary, przechodzi okres buntu (np. spróbuje ożywić garderobę. różową spinką z kucykiem), zaś ich syn Pugsley nie jest gotowy na rytuał mający uczynić z niego mężczyznę. Za chwilę na uroczystość zjadą krewni. Trzeba jeszcze poradzić sobie z bezwzględną prezenterką tv i jej modelowym osiedlem, które wyrosło Addamsom pod nosem.
Przyznaję, że film jest zabawny. Wystarczy już ten mix radości z nadzieją, gdy Gomez i Morticia potrącą kogoś na drodze. - Chcesz mnie pozbawić możliwości zadawania bólu rówieśnikom? - pyta matkę z charakterystyczną śmiertelną powagą Wednesday.
Wisielczy humor wpisany w DNA bohaterów wywiedziono wprost z oryginalnych rysunków Charlesa Addamsa dla New Yorkera, z ironią traktujących wizerunek idealnej rodzinki oraz schematy kina grozy.
Sięgnięcie do korzeni trzeba twórcom zaliczyć na plus. Ponadto całkiem udanie wypada profil postaci. Gorzej, że całość ubrano w wygładzoną, pozbawioną charakteru formę animacji komputerowej.
Przewrotność materiału gubi też pretekstowa fabułka. Twórcy wyciągają z niej dość oczywiste przesłanie, że każda rodzina jest na swój sposób dziwaczna, pobieżną diagnozę naszych smartfonowych czasów oraz pochwałę indywidualizmu, wszelkiej różnorodności, jaką znajdziemy dziś w co drugim filmie dla dzieci. Rodzina Addamsów wyróżnia się na ich tle scenografią: odpowiednio zakurzoną, niepokojąco skrzypiącą, a do tego humorzastą - bo taka jest rezydencja, którą rządzą małomówny lokaj przypominający monstrum Frankensteina w duecie z poruszającą się na palcach, ożywioną dłonią. Ducha tego domu uspokoić może jedynie poranna kawa. wlana do sedesu.
Piotr Guszkowski
Francja 2019 (Terra Willy: Planete inconnue) Reż. Eric Tosti Głosów użyczają: Karol Kwiatkowski, Tomasz Borkowski
W Moim przyjacielu Ufiku dziesięcioletni Willy podróżuje statkiem kosmicznym ze swoimi rodzicami naukowcami. Jednak po zderzeniu z asteroidą ich pojazd zostaje uszkodzony, a rozdzielony z rodzicami chłopiec ląduje w kapsule ratunkowej na nieznanej planecie.
Ufik zaczyna się jak animacja science fiction (co rzadkość), ale wkrótce skręca na znany, przygodowo-komediowy trakt. Jednak i tak pomysł z chłopcem w przestrzeni kosmicznej wydaje się całkiem świeży, nawet gdy gołym okiem widać źródła inspiracji (serial Zagubieni w kosmosie, Gwiezdne wojny, filmy Spielberga itp.).
Film jest przyjemny i sympatyczny, choć, biorąc pod uwagę jego epizodyczność, trochę za długi. Willy z oczywistych powodów niewiele może zrobić oprócz czekania na pomoc. Czekanie skraca sobie, wędrując po egzotycznej, pełnej bajecznie kolorowych roślin i dziwnych stworzeń planecie, a w trakcie tych wędrówek spotykają go mniej czy bardziej niebezpieczne przygody.
Przy tak skonstruowanej fabule energia filmu stopniowo się wyczerpuje, a nagły przeskok w czasie - po dziesięciu miesiącach Willy zamienia się w Mowgliego, chłopca z dżungli - jej nie przywraca.
Tytuł jest nieco mylący, gdyż głównym przyjacielem chłopca jest nie Ufik - kluchowaty stworek z różkami zachowujący się dokładnie jak pies - ale robot ZIOM (daleki kuzyn R2D2 z Gwiezdnych wojen), służący mu przez większą część filmu pomocą i opieką - to ich relacja jest tu najważniejsza. Trochę też szkoda, że w tym "przyjacielskim trójkącie" tak niewiele się dzieje, chociaż sama pochwała przyjaźni w filmach dla dzieci jest rzeczą cenną i pożyteczną. Podobnie jak wyrażona tu wiara w karmę: bezinteresowny dobry uczynek zostanie w przyszłości wynagrodzony.
Poziom animacji jest przyzwoity, choć daleki od tego, jaki reprezentują filmy Pixara czy innych studiów amerykańskich. Trzeba jednak pamiętać, że jest to różnica nie talentów, lecz budżetu. Ogólnie najsłabsza jest sama historia - raczej płaska, przewidywalna i pozbawiona odrobiny przewrotności (a gdyby tak Willy rozsmakował się w swobodnym, dzikim życiu i nie chciał wracać na tę nudną Ziemię?), najlepsze - postacie. Zwłaszcza słodki Ufik, którego dzieciaki z pewnością pokochają.
Paweł Mossakowski
Wielka Brytania/Nowa Zelandia 2018 (They shall not grow old) Reż. Peter Jackson
Rewelacyjny dokument, w którym Peter Jackson, twórca Władcy pierścieni, opowiada o I wojnie światowej za pomocą zrekonstruowanych cyfrowo materiałów archiwalnych.
Peter Jackson zawsze świetnie posługiwał się nowoczesną technologią filmową. Tyle że wcześniej służyła ona fantazji, a teraz, w I młodzi pozostaną, rzeczywistości. A ściślej - ożywieniu przeszłości.
Wszystko zaczęło się od tego, że brytyjskie Imperial War Museum zaproponowało mu, aby zrealizował półgodzinny film upamiętniający stulecie zakończenia I wojny światowej. Jackson zapalił się do projektu i wraz ze swoją ekipą oczyścił, zmontował i pokolorował czarno-białe materiały archiwalne z zasobów muzeum.
Dodał do tego efekty dźwiękowe (słyszymy nie tylko wybuchy i strzały, ale też np. mlaskanie błota pod butami), a nawet zaangażował specjalistów od czytania z ruchów warg, aby odtworzyć rozmowy prowadzone między żołnierzami.
Nie dość na tym. Z fragmentów wywiadów z weteranami wojny przeprowadzonych dla radia BBC ułożył narrację filmu i skoordynował ją z obrazem. Dochodząca zza ekranu opowieść jest w pewnym sensie od niego ważniejsza - to, co widzimy, jest właściwie ilustracją słów. Ale zostawmy hierarchie i kolejności. Najważniejsze, że efekt tego miksu jest po prostu niesamowity, olśniewający.
Oczywiście w ramach 99-minutowego filmu Jackson nie był w stanie opowiedzieć o całej wojnie. Skupił się więc na losach żołnierzy brytyjskich walczących na zachodnim froncie. Oglądamy więc najpierw proces rekrutacji (bardzo młodych chłopaków często fałszujących swój wiek, aby się zaciągnąć), intensywne szkolenie, udrękę życia w okopach, bitwę z Niemcami. I wreszcie koniec wojny przyjęty zresztą bez najmniejszej radości (Czułem się, jakby zwolniono mnie z pracy - mówi jeden z weteranów) i trudności odnalezienia się w cywilnym życiu.
Dla młodszych widzów, dla których I wojna jest równie oddalona jak peloponeska, film może odegrać cenną rolę edukacyjną - jest niezwykle zajmującą i wciągającą lekcją historii.
Dla widzów historią się interesujących nie przynosi on może niczego tak zupełnie nowego, ale co innego wiedzieć, a co innego widzieć - i to niejako na żywo. Film wygląda, jakby nakręcono go współcześnie, ze współcześnie żyjącymi bohaterami, ma w sobie namacalność i bezpośredniość. Przypomina seans spirytystyczny, na którym duchy zmarłych ożywają i przyoblekają się w ciała. Dreszcz metafizyczny przy jego oglądaniu niewykluczony.
Najbardziej dyskusyjną kwestią jest wspomniane pokolorowanie materiałów, które zresztą następuje nie od razu: pierwsze 20 minut (i końcówkę) oglądamy w czerni i bieli. Dla mnie mogłoby tak zostać przez cały film, ale rozumiem, że Jackson chciał go przystosować do przyzwyczajeń współczesnego widza, a także dla wspomnianego efektu bezpośredniości. Rzeczywistość oglądamy w kolorze, zachowanie archiwaliów w czarno-białej wersji wzmacniałoby autentyczność przekazu, ale jednocześnie oddalało. Zaś Jacksonowi zależało, abyśmy znaleźli się jakby w środku koszmaru (są tu, uprzedzam, sceny makabryczne), co mu się zresztą doskonale udało.
Paweł Mossakowski
Macedonia/Belgia/ Francja/Chorwacja/Słowenia 2019 (Gospod postoi, imeto i' e Petrunija) Reż. Teona Strugar Mitevska Aktorki: Zorica Nusheva, Labina Mitevska
Tragikomedia. Kobieta bierze udział w ściśle męskiej ceremonii religijnej, co pociąga dla niej bardzo niemiłe konsekwencje.
Bóg istnieje, a jej imię to Petrunia. Pulchna 30-latka Petrunia, bezrobotna absolwentka historii, trafia przypadkowo w sam środek dość osobliwej, zarezerwowanej tylko dla mężczyzn ceremonii religijnej: pop wrzuca do rzeki drewniany krucyfiks, który trzeba wyłowić. A udaje się to właśnie jej.
To stosunkowo drobne wydarzenie (mające swój pierwowzór w autentycznym incydencie na macedońskiej prowincji kilka lat temu) wywołuje lawinowy efekt.
Pop jest oburzony, choć nie potrafi przekonująco wyjaśnić, dlaczego udział kobiet w ceremonii jest zabroniony, do sprawy miesza się policja, tłum rozwścieczonych młodych mężczyzn o wyglądzie kiboli gotów jest zlinczować uzurpatorkę - niby za nieuszanowanie tradycji, choć w rzeczywistości bardziej chodzi tu o urażoną męską ambicję: rytuał ma charakter zawodów sportowych.
Nagrodzona w tym roku w Berlinie macedońska reżyserka dobrze oddaje groteskowość całej sytuacji (jest absurdalnie, ale w sumie nieprzyjemnie, a momentami groźnie), kierując ostrze satyry przeciw dyskryminacji społecznej i religijnej kobiet - ich nierówności w stosunku do mężczyzn, nawet wobec Boga.
Biedna Petrunia jest zupełnie sama: matka ją potępia, a na odruch kobiecej solidarności zdobywa się jedynie reporterka telewizyjna Slavica, choć i ona jest głównie zainteresowana nakręceniem sensacyjnego materiału.
Jednak prowadzone na policyjnym posterunku dyskusje, do kogo należy krzyż, wkrótce robią się nużące, dramaturgia szybko więdnie - jak ognia unika się najprostszych, kończących sprawę rozwiązań, byle tylko podtrzymać słabnące napięcie - i cała opowieść robi wrażenie ciągniętej na siłę. Nie wiem też, po co antypatriarchalne przesłanie filmu wkłada się w usta Slavicy - czy widz naprawdę sam się go nie domyśli? Ale najgorsze jest zakończenie: okazuje się, że całe to zamieszanie służyło temu, aby samotna i nieszczęśliwa kobieta mogła spotkać młodego, sympatycznego policjanta z perspektywami na przyszłość. Ot, taki to feminizm.
Paweł Mossakowski
(At eternity's gate) Irlandia /Szwajcaria/ USA/Wielka Brytania/Francja 2018 Reż. Julian Schnabel Aktorzy: Willem Dafoe, Oscar Isaac, Rupert Friend, Emmanuelle Seigner
Film biograficzny, opowiadający o ostatnich latach van Gogha spędzonych głównie w miasteczku Arles na południu Francji.
Film Schnabla - który to już film o van Goghu? - w sferze faktów nie wnosi nic specjalnie nowego do naszej wiedzy o tym samotnym, udręczonym artyście. Nawet teza o jego niesamobójczej śmierci była już szeroko przedstawiana w Moim Vincencie Doroty Kobieli. Odmienne natomiast jest podejście. Schnabel nie tyle chce w nim opowiadać o van Goghu, ile zrekonstruować jego postrzeganie świata, wejść do jego głowy, spojrzeć na rzeczywistość jego oczami.
Rzeczywistość zaś to przede wszystkim natura, piękne, rozjaśnione nieziemskim światłem krajobrazy Prowansji, na które van Gogh patrzy w ekstatycznym zachwycie. Kamera, która często jest w filmie rozchybotana i trzęsąca się (niezbyt wyszukany sposób oddania niestabilnego stanu psychiki bohatera), uspakaja się, nieruchomieje w długich, kontemplacyjnych ujęciach. To chwile niemal mistycznego zespolenia ze światem, które van Gogh próbuje następnie oddać w swoich obrazach - i to szybko, zanim umkną.
Ma przy tym poczucie, że jego spojrzenie jest odmienne od powszechnego, niepowtarzalne, jedyne w swoim rodzaju, co jednak tylko dodaje mu twórczej energii - bo jeśli nie ja to pokażę, to kto? I mimo że otacza go lekceważenie, jeśli nie wręcz pogarda, to nigdy nie traci wiary w sztukę - swoją sztukę. W jednej z licznych kłótni ze swoim przyjacielem Paulem Gauguinem wypala: Moja publiczność jeszcze się nie narodziła, co okazuje się twierdzeniem proroczym. Także inne jego opinie są zadziwiająco racjonalne, trzeźwe i pozbawione złudzeń. Ten człowiek nie jest tak szalony, jak się sądzi, ma tzw. wgląd w rzeczywistość.
Ale o ile jego stosunki z naturą są harmonijne, niemal idylliczne, to z ludźmi jest już znacznie gorzej. Jego przygodne spotkania z mieszkańcami Arles z reguły kończą się katastrofą. Z bliższymi bywa różnie. Ciepła i czuła relacja łączy go jedynie z bratem Theo, praktycznie do końca życia go utrzymującym. Ale przyjaźń ze wspomnianym Gauguinem jest już bardzo trudna. Obaj są artystami - a więc rywalami - i dużymi indywidualnościami, które nie mieszczą się razem w jednym pokoju. Choć jednak van Gogh ciągle się z nim sprzecza i źle znosi jego krytykę, to - jak w starym małżeństwie - żyć bez niego nie może. Znany akt samookaleczenia (obcięcie ucha, którego na szczęście nie oglądamy) ma bezpośredni związek z zapowiedzią jego wyjazdu.
U bram wieczności to portret malarza wykonany przez drugiego malarza odnoszącego się do swojego obiektu z ogromną rewerencją i podziwem. Właśnie portret, nie opowieść - w sensie fabularnym dzieje się tu niewiele. Van Gogh głównie włóczy się po okolicy ze sztalugą na plecach, wygłaszając monologi wewnętrzne, które brzmią niekiedy cokolwiek pretensjonalnie (choć nie aż tak jak tytuł). Przyznam, że dla mnie było to dość nużące, choć widzowie, którzy szukają w kinie głównie nastrojów, klimatów itd., powinni być usatysfakcjonowani.
Niektóre pomysły operatorskie (rozmazywanie dolnej połówki ekranu) czy nieoperatorskie (imitowanie stylu malarskiego van Gogha w portretach występujących w filmie aktorów) są w najlepszym razie dyskusyjne. Ale jedno jest tu zupełnie niekontrowersyjne: jakość gry nominowanego do Oscara Willema Dafoe. Gra po prostu genialnie i tak dalece zrasta się z postacią van Gogha, że nie wyobrażam sobie, iż w przyszłości kto inny mógłby ją zagrać.
Paweł Mossakowski
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze