- Pruscy oficerowie uczyli się rysunku podczas szkolenia wojskowego. Chodziło o to, by potrafili szybko przerysować obiekty strategiczne. Kausch rysował jednak dla przyjemności. Wyruszał na długie spacery po ówczesnym Toruniu i uwieczniał wszystko, co widział. Widać, że najzwyczajniej w świecie miał talent, choć nie figurował nigdzie jako artysta profesjonalny - opowiada Sławomir Majoch z Muzeum Uniwersyteckiego.
Właśnie Majoch wytropił unikalny szkicownik podczas wizyty w Westpreussisches Landesmuseum w Münster. Wiadomo, że niemieccy kuratorzy kupili go w 2008 r. w antykwariacie. Co działo się z nim wcześniej - to zagadka.
Zachowany w dobrym stanie zeszyt zawiera 75 akwareli lub rysunków piórkiem. Wszystkie powstały między 11 października 1869 a 22 kwietnia 1870 r. Tak dokładne określenie dat jest możliwe dzięki iście wojskowemu uporządkowaniu Kauscha - każde dzieło jest opatrzone krótkim podpisem.
Przewracając kolejne karki szkicownika, możemy wyruszyć w podróż po XIX-wiecznym Toruniu. Tak wyglądało kiedyś skrzyżowanie obecnych ul. Szerokiej i ul. Podmurnej. Kausch rzadko portretował przechodniów. Skupił się raczej na dokumentowaniu budynków.
Rysownik sportretował m.in. nieistniejący już toruński Barbakan, który wzniesiono w XV wieku dla wzmocnienia murów. Mało kto pamięta, że ten czterokondygnacyjny budynek zwany Kocim Brzuchem był wzorem dla barbakanów krakowskiego i warszawskiego. - Jeszcze dalej na północ znajdowało się jednopiętrowe przedbramie połączone z barbakanem zwodzonym mostem ponad dwunastometrową fosą barbakanu. Brama miała osobną fosę, nad którą poprowadzono szyję łączącą bramę z barbakanem. W 1875 roku rozpoczęto niwelowanie terenu wokół bramy, osuszono i zasypano fosę oraz zlikwidowano drewniany most znajdujący się przed budynkiem. W październiku 1889 roku bramę rozebrano, barbakan spotkało to jeszcze wcześniej - opowiada Majoch.
Inną nieistniejącą już budowlą jest Brama Paulińska, która - podobnie jak Most Pauliński - wzięła nazwę od zakonu Dominikanów. Stała ona w okolicy dzisiejszego skrzyżowania ul. Szewskiej, Podmurnej i Mostu Paulińskiego. Kausch uwiecznił ją w listopadzie 1869 r., a więc 10 lat przed rozbiórką.
Jednym z pierwszych szkiców Kauscha przedstawia Dwór Mieszczański i Bramę Mostową. Rysownik wykonał go 12 października 1869 r. Pierwsze prace to rysunki tuszem, później kapitan kupił kolorowe akwarele.
25 marca 1870 r. Kausch sportretował też Dwór Mieszczański od strony północnej. Sam budynek, oczywiście, przetrwał do dziś, ale niepozorne dobudówki dawno już znikły.
Zanim zaprezentujemy kolejne rysunki, pochylmy się na chwilę nad samym artystą. Wiadomo o nim niewiele. Na pewno urodził się w 1829 r., a zmarł w 1888 r. Jeszcze przed przyjazdem do Torunia, w 1866 roku, był dowódcą IV kampanii w bitwie z Austrią pod Sadową. W naszym mieście przybywał w latach 1869-1870. W nocy z 15 na 16 lipca 1870 zmobilizowano go jednak na wojnę prusko-francuską. Doszedł nawet do stopnia generała. Powyższa ilustracja przedstawia umundurowanie pruskie z końca XIX wieku. Właśnie taki strój mógł nosić Kausch.
Autor szkicownika spędził sporo czasu nad Wisłą, dokumentując nieistniejącą obecnie dzielnicę portową. Składały się na nią głównie budynki obsługi portu, np. żuraw czy spichlerze. Na zdjęciu widok od nadbrzeża na Basztę Klasztorną. W tle Krzywa Wieża i Koszary Racławickie, które powstały w pierwszym okresie budowy twierdzy Toruń, w latach 1819-1822. Na pierwszym planie widzimy zaś jeden z typowych budynków portowych. - Za czasów Fryderyka II wzrosła ogromnie rola Torunia w handlu drewnem, które eksportowano śródlądowymi drogami wodnymi (m.in. przez Kanał Bydgoski) z pominięciem Gdańska do miast niemieckich. W 1826 roku ustanowiono w Toruniu główny urząd celny na drewno spławiane Wisłą. To wszystko wpływało na rozwój dzielnicy - mówi Majoch.
To z kolei spichlerz naprzeciw kościoła św. Jakuba. Kausch naszkicował go 18 listopada 1869 roku. W tle widać Rynek Nowomiejski.
Tak wyglądał z kolei... obecny pl. Rapackiego. W tle widać, oczywiście, Krzywą Wieżę oraz kolejną wieżę (ponoć też nieznacznie przechyloną), która już nie istnieje. Rysunek z 11 października 1869 r. wykonany od strony Bydgoskiego Przedmieścia.
Kausch spacerował nie tylko po Starym Mieście. Wyprawiał się także na obrzeża Torunia, np. na Bydgoskie Przedmieście, które wówczas przypominało jeszcze bardziej wieś niż miasto. Wiele pruskich budynków w tej dzielnicy powstało po 1870 r.
Dzięki zabiegom Sławomira Majocha i dobrej woli Westpreussisches Landesmuseum szkicownik jest obecnie w Muzeum Uniwersyteckim. Jego pracownicy zamierzają go opracować i wydać jako faksymile. Później zeszyt wróci do Niemiec.
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze